Τίτος Πατρίκιος, Βιντεοκασέτα

"Κι αν γυρίζει ο χρόνος πίσω στην αρχή
όπως γυρίζει πίσω μια βιντεοκασέτα
το ίδιο αδέξια, με την ίδια ταραχή 
τα ίδια θα κάναμε, άσ’ τα και γάμησέ τα."

«Γαμώ την κελεμπία σου»

Ίσως δεν είναι γνωστό στον μέσο αναγνώστη ότι ο Μανούσος Φάσσης πρώτος διέδωσε την έκφραση: «Γαμώ την κελεμπία σου», αλλά και: «Τραβώ κουπί με τον αράπη», δύο εκφράσεις που στα σημερινά αυτιά μας όχι μόνο δεν ηχούν πολιτικά ορθές, αλλά επιπλέον και ξενοφοβικές. Ο Μανούσος Φάσσης, βέβαια, δεν έδινε δεκάρα για θέματα πολιτικής ορθότητας.

Επηρεασμένος από την διαμονή του στην Μέση Ανατολή, στην οποία έφυγε κρυφά μέσω Τουρκίας στις αρχές του 1943 «κυρίως, όπως έλεγε, για να γνωρίσει από πρώτο χέρι "αραπίνες, φίνες και τσακπίνες", και σαφώς λιγότερο προς χάριν του κοινού συμμαχικού αγώνα» (Αναγνωστάκης 1987: 27), ο Φάσσης φέρνει τις εκφράσεις αυτές στην Ελλάδα.
Ειδικά η πρώτη έκφραση καθρεπτίζει ξεκάθαρα την απογοήτευση, αλλά και τον εκνευρισμό του σχετικά με την πατόκορφα καλυμμένη εμφάνιση των γυναικών στις αραβικές χώρες, που πήγαινε ενάντια στις αρχικές προσδοκίες του. Ο Φάσσης περίμενε να συναντήσει τις «Αραπίνες λάγνες, ερωτιάρες» που εξυμνεί ο Βασίλης Τσιτσάνης στο γνωστό λαϊκό του άσμα «Νύχτες μαγικές» (ά῾ ηχογράφηση 1946, βλ. και https://www.youtube.com/watch?v=_OcTTwOM2GI). Παραθέτουμε τους σχετικούς στίχους για υπενθύμιση:

Νύχτες μαγικές, ονειρεμένες
αγάπες λάγνες, ξεχασμένες στην ξενιτιά
Τρέχει ο νους μου προς τα περασμένα
τα βράδια μου τ’ αγαπημένα, στην Αραπιά

Σας μιλάω με καημό, με σπαραγμό
για τόσες τρέλες που νοσταλγώ
Αραπίνες λάγνες, ερωτιάρες
με ουίσκι, με γλυκιές κιθάρες, γλέντι και πιοτό
Αραπίνες, μάτια φλογισμένα
και κορμιά φιδίσια, καμωμένα σαν εξωτικά.








Οι δύο εκφράσεις που αναφέραμε πιο πάνω διαδώθηκαν ραγδαία στο slang λεξιλόγιο των Ελλήνων, όπως μας πληροφορεί και ο Μανόλης Αναγνωστάκης στη σχετική μελέτη του:

«Μεταξύ άλλων αισχρολογιών, ήταν αυτός [δηλ. ο Μανούσος Φάσσης] που λάνσαρε πρώτος στην Ελλάδα το περίφημο εκείνο: "Γαμώ την κελεμπία σου", και το εξίσου περίφημο: "Τραβώ κουπί με τον αράπη", που πέρασε αστραπιαία στον γλωσσικό κώδικα όλων των καφωδείων της οδού Προξένου Κορομηλά μέχρι και τον Παλιό Σταθμό, με τάσεις εξαπλώσεως προς την ενδοχώρα» (Αναγνωστάκης 1987: 28-29).




Εικόνα 1: Αιγύπτιες με ρούχα εξόδου (Lane 1989, σ. 53)
Εικόνα 2: Παρτιτούρα από τις «Αραπίνες», μουσική και στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης
Εικόνα 3: Παλιός Σταθμός Θεσσαλονίκης, Carte postale (ιδιωτική συλλογή)

Φωτογραφία «εκ Ρουστίκων», 1909

Εικονίζονται, αριστερά, ο Κωνσταντίνος Αναγνωστάκης (θείος του Μανόλη Αναγνωστάκη) και, δεξιά, ο Φάσσης (θείος του Μανούσου Φάσση), «εκ Ρουστίκων». Ως γνωστόν, το χωριό Ρούστικα Ρεθύμνης είναι ο τόπος καταγωγής του πατέρα του Μανόλη Αναγνωστάκη, Ανέστη. Από τη φωτογραφία προκύπτει ότι είναι και ο τόπος καταγωγής του Μανούσου. Οι στενές σχέσεις των δύο οικογενειών, Αναγνωστάκη και Φάσση, συνεχίστηκαν και στους απογόνους, όπως δείχνει η μακρόχρονη και στενή φιλία του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον Μανούσο Φάσση.

Στη φωτογραφία το μικρό όνομα του Φάσση δεν αναγράφεται. Το επίθετο μάλιστα γράφεται "Φάσος". Γνωρίζουμε ωστόσο ότι αυτή ήταν η αρχική γραφή (για την ακρίβεια "Φάσσος") του επωνύμου των Φάσσηδων, οι οποίοι μάλλον κατάγονταν από βενετοκρητική οικογένεια. Με βάση κάποια στοιχεία από το αρχείο, εικάζουμε ότι το πρόσωπο που εικονίζεται ήταν ο θείος του ποιητή "Μανούσος", από τον οποίο άλλωστε πήρε το όνομά του ο ποιητής.

Υ.Γ.: Ακόμη κι αν στη φωτογραφία δεν υπήρχαν γραμμένες οι πληροφορίες για τα πρόσωπα, η ομοιότητα του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον θείο του Κωνσταντίνο είναι αδιάψευστο τεκμήριο της συγγένειας.

Φωτογραφίες: Ρούστικα Ρεθύμνου

Κείμενο: Ξανθή Κόμη

Η καρδούλα μου

Παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι της Αγκόλας σε μτφ. Μανούσου Φάσση

Με αφορμή την σημερινή ημέρα του παιδιού (1. Ιουνίου) παραθέτουμε τη μετάφραση ενός παραδοσιακού λαϊκού παιδικού τραγουδιού της Αγκόλας σε μετάφραση Μανούσου Φάσση. 

Δίνουμε δίπλα και την τρέχουσα αγγλική μετάφραση προς σύγκριση, από την οποία φαίνεται ξεκάθαρα πως ο Φάσσης ερμηνεύει με εντελώς δικό του τρόπο τους τελευταίους δύο στίχους.

Utima Wange  (Umbundu) Utima Wange Ukukwetele yona, Utima Wange Ukululumbila A Ñgala suku yange, A Ñgala suku yange

Η καρδούλα μου (Ελληνικά) Η καρδούλα μου διψά για τα σένα, ώ, λα-λά! Πλασματάκια του Θεού απ᾽ το γάλα του πουλιού!

My heart (English) My heart is thirsting for him. My heart is joyful. Lord God the Creator. Lord God the Creator.

Εδώ να σημειώσουμε, ότι οι εκδόσεις «Αμοργός» ετοίμαζαν την έκδοση μιας ολόκληρης «Ανθολογίας με λαϊκά παιδικά τραγούδια της Πορτογαλίας και της Αγκόλας» σε μετάφραση Μανούσου Φάσση(βλ. Μανούσος Φάσσης, Η παιδική μούσα. Τραγούδια για την σχολική και προσχολική ηλικία, 1980, σ. 7).