Ο Φάσσης στο Black Duck

Τα περιοδικά "Ο Αναγνώστης" και "Θράκα" διοργανώνουν εκδήλωση για τον Μανόλη Αναγνωστάκη σήμερα στις 8.30 μ.μ. στο μπαρ Black duck Garden (Ι. Παπαρρηγοπούλου 5, Πλ. Κλαυθμώνος) στην Αθήνα. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα παρουσιαστεί το ετήσιο έντυπο τεύχος του "Αναγνώστη" με αφιέρωμα στον Μανούσο Φάσση, ενώ θα προβληθεί και ένα σύντομο βίντεο από την εικαστική έκθεση "Τα παιδία περιπαίζει" που ολοκληρώθηκε χθες στο Ρέθυμνο.

http://www.oanagnostis.gr/simera-i-ekdilosi-gia-ton-manoli-anagnostaki/

«Τα παιδία περιπαίζει»

Ομαδική έκθεση εικαστικών 

με αφορμή το έργο του Μανούσου Φάσση «Παιδική Μούσα»

Ιδού Αυτός ιδού ο Ποιητής σας

Μανούσος Φάσσης

Η Φιλόμουση Μυστακική Εταιρεία Βιέννης, ο Σύλλογος Καλλιτεχνών για την Προώθηση Τέχνης ΚατARTι και ο Όμιλος Φίλων Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνουν την εικαστική έκθεση «Τα παιδία περιπαίζει» με θέμα την Παιδική Μούσα του Μανούσου Φάσση. Τα εγκαίνια της έκθεσης θα γίνουν στις 28 Νοεμβρίου, ώρα 16:30, στο πλαίσιο της Ημερίδας που συνδιοργανώνουν το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Κρήτης για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, στο «Σπίτι του Πολιτισμού» στο Ρέθυμνο Κρήτης. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 6 Δεκεμβρίου.
Ο Μανούσος Φάσσης είναι το alter ego του Μανόλη Αναγνωστάκη. Στο έργο Παιδική Μούσα παρουσιάζονται σατιρικά ποιήματα «για παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας». Με σαφή αναφορά στα όρια, τις δεσμεύσεις, τον καθωσπρεπισμό και τις προκαταλήψεις της οικογένειας, του εκπαιδευτικού συστήματος και της κοινωνίας, ο ποιητής σατιρίζει όσους σπεύδουν να τετραγωνίσουν τα όνειρα και να κόψουν τα φτερά της φαντασίας και της ελευθερίας της έκφρασης. Στην έκθεση συμμετέχουν συνολικά 21 καλλιτέχνες με έργα ελεύθερης τεχνικής, σχολιάζοντας, εικαστικά, θέματα εκπαίδευσης, διαπαιδαγώγησης και οικογενειακών σχέσεων. Οι καλλιτέχνες που λαμβάνουν μέρος είναι με αλφαβητική σειρά οι: Έρη Αγρίου, Μανόλης Αλμπάνης, Κατερίνα Γιαβρίδη, Ματθαίος Γιαννούτσος, Γεωργία Γρηγοριάδου, Άννα Δημητρίου, Στέλλα Δρυγιαννάκη, Στέλιος Καλογεράκης, Κωνσταντίνος Καλφούτζος, Κάλλη Καραδάκη, Χρύσα Καραδάκη, Πένυ Κορρέ, Κωνσταντίνος Παπαχαράλαμπος, Αλίκη Παππά, Αμαλία Περράκη, Ρία Σιδηράκη, Ekkehard Tischendorf, Αλεξάνδρα Τσιτσιντά, Μαρία Τσουκνάκη, Φωτεινή Χαμιδιελή και Βασιλική Χαρατσή.
Στην Έκθεση θα υπάρχει και φωτογραφικό και ηχητικό υλικό, στο οποίο θα έχει πρόσβαση ο θεατής μέσω του κινητού του τηλεφώνου και θα μπορεί με το σκανάρισμα κωδικών (qr-codes) να μεταφερθεί μέσω ηλεκτρονικών συνδέσμων στο μουσικό κλίμα που εξέθρεψε τον Φάσση.
Επιμελήτριες της έκθεσης: Μαρία Τσουκνάκη, Λίλια Διαμαντοπούλου και Θάλεια Ιερωνυμάκη.

"Κατήφορος" Μανούσου Φάσση

«Χρόνια στην καταφρόνια και στη χλεύη
κι έπεφτε από αγκαλιά σε αγκαλιά.
Σκαλί-σκαλί κατέβηκε όλα τα σκαλιά
ώσπου πια δεν είχε άλλο να κατέβει»

(Μανούσος Φάσσης, "Ο Κατήφορος", 1986)

"Η ώρα του παιδιού" - με τη θεία Λένα και τον θείο Λένον

"Καλημέρα σας παιδιά
σηκωθείτε με χαρά
τραλλαλά, τραλλαλά!"

https://www.youtube.com/watch?v=gK86-qKQFTc&list=PL-nmaLrPY9kX9NeINds2YzQddjab2OMLX

«Πόσες γενιές μεγάλωσαν ακούγοντας αυτό το τραγουδάκι κάθε μέρα; Πόσοι από μας έζησαν αυτές τις μαγικές στιγμές «κολλημένοι» στα ερτζιανά; Πόσα παραμύθια, τραγούδια,  ιστορίες δεν μάθαμε που συντρόφεψαν τα πιο αθώα χρόνια της ζωής μας;

Ήταν η πιο μαγική στιγμή της ημέρας!» - θυμάται η Ελένη Μπετεινάκη. Και συνεχίζει:

«Κάθε πρωί στις 9.00, πίνοντας ένα ποτήρι γάλα, στη σειρά οι κούκλες να μου κρατούν συντροφιά, και η αξέχαστη φωνή από εκείνο το μεγάλο ραδιόφωνο, στο ψηλό ράφι της κουζίνας. Κανένας δεν έ´πρεπε να μιλάει για μισή τουλάχιστον ώρα.
Ήταν η ώρα της «Θείας Λένας». Μιας γυναίκας που στην παιδική φαντασία έμοιαζε σαν ένας γίγαντας, μια νεράιδα, μάγισσα ή ξωτικό. Ήταν σαν την δεύτερη γιαγιά, η παραμυθού των πρωινών μας. Ήταν εκείνη που γνώριζε τα πάντα. Δεν την είχα δει ποτέ αλλά την φανταζόμουν σαν ένα αερικό με την πιο γλυκιά φωνή του κόσμου που κρατούσε ένα μαγικό ραβδί και ξεκλείδωνε όλες τις πόρτες των κάστρων της φαντασίας και των απάτητων δρόμων που μας οδηγούσε, κάθε πρωί.
Σαν τέλειωνε η εκπομπή της, γινόμουν εγώ η αφηγήτρια στις κούκλες μου, τους μάθαινα τα τραγουδάκια, τις ιστορίες κι αυτο συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Θυμάμαι την ατελείωτη χαρά μου σαν πηραμε το καινούργιο ραδιόφωνο που είχε μαζί και κασετό´φωνο και ένα μαγικό κουμπί με ένα κόκκινο σημάδι και έγραφε REC. Η μητέρα μου καταφερε να μάθει να μου γράφει σε κασέτες τις εκπομπές γιατί εγώ θα έπρεπε να πάω στο σχολείο και ήθελα τόσο πολύ να την ακούω. Έτσι η πρώτη μου δουλειά σαν επέστρεφα το μεσημέρι ήταν να ακούσω τις ιστορίες της θείας Λένας και πολλές φορές τις ξανάβαζα και το βράδυ λίγο πριν κοιμηθώ. Η τηλεόραση ήρθε στη ζωή μας πολύ αργότερα, όπως και τα βιβλία κι έτσι η μόνη πηγή πληροφόρησης παιδικών προγραμμάτων ή άλλων ακουσμάτων εκτός από την κλασσική γιαγιά μας ήταν μονάχα αυτή η εκπομπή.» (1)

Η εκπομπή είχε τον τίτλο «Η ώρα του παιδιού» κι εκπέμπονταν καθημερινά από το 1942 έως το 1966. Πίσω από το ψευδώνυμο «θεία Λένα» κρυβόταν η Αντιγόνη Μεταξά (1905-1971), η οποία τραγουδούσε, έπαιζε πιάνο, αφηγούνταν παραμύθια και απαντούσε στις ερωτήσεις της «Ελενίτσας» ώστε η διασκέδαση να συνοδεύεται από την διδαχή και την καθοδήγηση. «Ελάχιστοι γνώριζαν πως πίσω από τη φωνή της «Ελενίτσας» κρυβόταν η ενήλικη Ρηνούλα Μενάνδρου». (2)

Με ψευδώνυμο που απηχεί τη «θεία Λένα», αντίστοιχα ο «θείος Λένον» απαντούσε, στα ερωτήματα των «μεγάλων» αναγνωστών του επαναστατικού Θούριου. Ο Κώστας Λιόντης γράφει:

«Ποιος όμως ήταν ο «θείος Λένον»; Παρήχηση του Λένιν, παρωνυμίου του Βλαδίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, ευθεια αναφορά στον Τζων Λένον ή μεταλλαγή σε ανδρικό του «θεία Λένα», που φαίνεται και το πιο πιθανό; Μέσα στις πολιτιστικές σελίδες του περιοδικού «Θούριος» υπήρχε ένα διάστημα, μεταξύ ᾽81-82, στήλη με τίτλο, «Η αλληλογραφία μας. Μας ρωτάτε… σας απαντούμε», με υπογραφή, κάτω κάτω, «Ο θείος Λένον που σ´όλα απαντά». Συντασσόταν, ή σωστότερα, μαγειρευόταν εξ ολοκλήρου από τον Αναγνωστάκη. Η στήλη λάμβανε, δήθεν, επιστολές, και επί του θιγόμενου θέματος δημοσιευόταν μόνο απάντηση.» (3)

Να θυμίσουμε πως ο Θούριος φιλοξένησε στις σελίδες του και κάποια από τα πιο καυστικά ποιήματα του Μανούσου Φάσση. Κι ίσως να μην είναι τυχαίο το ότι στη σειρά των εκδόσεων Αμοργός εμφανίζεται μετά την Παιδική Μούσα του Μανούσου Φάσση και η τελευταία μεγάλη συνέντευξη που έδωσαν ο Τζων Λένον και η Γιόκο Όνο στο περιοδικό Playboy το 1981 (4).

Ο Κώστας Λιόντης συνεχίζει μιλώντας για το παιγνιώδες στον Μανούσο Φάσση aka Μανόλη Αναγνωστάκη:

«Τόσο εδώ, στον «θείο Λένον», όσο και στη γνωστή ψευδωνυμία ως Μανούσος Φάσσης, υπάρχει η «αθέατη» κορύφωση του παιγνιώδους στον Αναγνωστάκη. Το έργο του δεν το χωρίζει, ούτε μπορεί να το χωρίσει, σινικό τείχος, αφού πρόκειται για το αυτό πρόσωπο, ασχέτως αν επινοεί και κατά καιρούς φοραέι διαφορετικές μάσκες, με πλέον καταξιωμένη εκείνην του ποιητή. Ανερμάτιστος και χωρίς πείρα στα βαθιά νερά της λογοτεχνίας, έχω, ωστόσο, την εντύπωση ότι ο Αναγνωστάκης ποτέ δεν απώθησε το μεγαλειώδες στοιχείο της «παιδικότητας». Γι´αυτό ακριβώς ο «παιγνιώδης» Αναγνωστά´κης πρέπει, νομίζω, να συνυπολογιστεί με τον «σοβαρό» και ιδίως με τον «μελαγχολικό» Αναγνωστάκη». (3)

«Κι όπως θα´ λεγε και η Θεία Λένα κλείνοντας την εκπομπή της: «Τώρα πέρασε η ώρα, φεύγουμε και μεις παιδιά, και αύριο την ίδια ώρα, θα τα πούμε με χαρά»!» (1)

Πηγές:
(1) Ελένη Μπετεινάκη, «…Καλημέρα σας παιδιά μου είναι η θεία Λένα εδώ, να σας πει ένα παραμύθι όμορφο και χαρωπό…», http://www.cretalive.gr/history/view/kalhmera-sas-paidia-mou-einai-h-theia-lena-edw-na-sas-pei-ena-paramuthi-omo/198580
(2) Ο μικρός Ρωμιός, http://mikros-romios.gr/theia-lena/
(3) Κώστας Λιόντης, http://anemourion.blogspot.co.at/2015/02/e-h-ayh-k-12-3.html
(4) Μάνος Ταξίδης (εκδ.): Τζων Λένον, Γιόκο Όνο ολόκληρη η τελευταία συνέντευξη, μετάφραση: Σωτήρης Κακίσης, εξώφυλλο: Δημήτρης Καλοκύρης, εκδόσεις Αμοργός [Αθήνα], Ιανουάριος 1981. Η συνέντευξη στο πρωτότυπο εδώ: http://www.beatlesinterviews.org/dbjypb.int4.html
Η ελληνική μετάφραση επανακυκλοφορεί ψηφιακά από τις εκδόσεις vakxikon (http://ekdoseis.vakxikon.gr/shop/σωτήρης-κακίσης/η-τελευταία-συνέντευξη/).

Το κακό κορίτσι

Η Βίκυ λέει λόγια κακά
που δεν μπορώ να σας τα πω.
Όλο γελά: κα, κα, κα,
κι όλο μας λέει: βρακί-πωπό.

Είναι το πιο κακό παιδί,
καθόλου δεν την αγαπώ.
Όπου βρεθεί κι όποιον να δει,
αμέσως λέει: βρακί-πωπό.

Έχει κι αυστηρό μπαμπά
που όλο τη δέρνει - πω, πω, πω, πω.
Μ´αυτή δε χαμπαρίζει, μπα!
Και ξαναλέει: βρακί-πωπό.

(Μανούσος Φάσσης, Παιδική Μούσα, 1980)

Μανούσου Φάσση «Το παράπονο της μάνας»

Μανούσου Φάσση, "Το παράπονο της μάνας", Παιδική Μούσα, 1980, σ. 12-13.

http://giphy.com/gifs/lilia-diamantopoulou-paidiki-mousa-manousos-fassis-3oEduUmBKQFuF06MeI

Μανούσου Φάσση - Αίνιγμα

 

Έβλεπα προχτές το γιο της·
ήτανε πάνω στο γιώτ της
και φορούσε το μαγιό της
κι έτρωγε μια κρέμα «Γιώτης».
Ήταν τάχα ο Παναγιώτης;

(ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Ναί, ήταν ο γιός της Πενταγιώτισσας.)















Μανούσος Φάσσης: Παιδική Μούσα (τραγούδια για την προσχολική και σχολική ηλικία), εκδόσεις Αμοργός, 1980, σελ. 40.

Μανούσου Φάσση: «Ομνύει κάθε μέρα» (Κυπριακό)

Στο βιβλίο Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης (Πενταδάκτυλος, Αθήνα 1989) ο μελετητής Σάββας Παύλου μεταφέρει κάποια από τα λιγότερα γνωστά στιχουργήματα του Μανούσου Φάσση, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στα Κυπριακά του ποιήματα. Ανάμεσα σε αυτά, βρίσκουμε και το ποίημα «Ομνύει»:

Ομνύει κάθε μέρα

να μπει στο παιγνίδι

να συμπεριλάβει και το εθνικό

με μισή καρδιά με ρα-

γισμένη αρχή δι-

άθεση μισή, λοιπόν χωρίς «νικώ».

(Βλ. Σάββας Παύλου, 1989: σ. 9)

Είναι ολοφάνερη η επίδραση του ομώνυμου ποιήματος του Κωνσταντίνου Καβάφη «Ομνύει» (1915), το οποίο ανήκει στα «Αναγνωρισμένα» (βλ. Αργυρίου 2001: 38 και 109). Για όποιον δεν θυμάται όλον τον Καβάφη απ´έξω, να το και το ποίημα του Καβάφη:

Ομνύει κάθε τόσο       ν’ αρχίσει πιο καλή ζωή.

Aλλ’ όταν έλθ’ η νύχτα            με τες δικές της συμβουλές,

με τους συμβιβασμούς της,      και με τες υποσχέσεις της·

αλλ’ όταν έλθ’ η νύχτα              με την δική της δύναμι

του σώματος που θέλει και ζητεί, στην ίδια

μοιραία χαρά, χαμένος, ξαναπηαίνει.

(Κ. Καβάφης: Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

Για τους ακουστικούς τύπους παραθέτουμε στο τέλος του κειμένου αυτού και τη σχετική μελοποίηση του Γιάννη Σπανού σε ερμηνεία Μανώλη Μητσιά, αν και πιστεύουμε πως στη μουσική αυτή μεταφορά χάνεται ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ποιήματος, που είναι το κενό διάστημα ανάμεσα στα ημίστιχα του ποιήματος. Στην τεχνική αυτή θυμίζει το ποίημα «Εν τω μηνί Αθύρ» (1917). Θα συμφωνήσουμε με τη γνώμη του Γιώργου Σαββίδη σε σχετική μελέτη του για την ανάγνωση ποιημάτων του Καβάφη σε δίσκους:

«Βέβαια, υπάρχουν ποιήματα που ο ρυθμός τους είναι περισσότερο οπτικός παρά ακουστικός, και συνεπώς δεν χρειάζονται – κάποτε δεν επιδέχονται - εκφώνηση» (Σαββίδης 1985: 60).

Το οπτικό «ράγισμα» στους στίχους του Καβάφη μεταφέρει και ο Μανούσος Φάσσης με την έντονη χρήση διασκελισμών. Οι διασκελισμοί αυτοί υπογραμμίζονται οπτικά και νοηματικά στη λέξη «ρά-γισμα» (στίχοι 4-5). Προφανώς το οπτικό αυτό «σχίσμα» έρχεται να τονίσει το πολιτικό «σχίσμα», παραπέμποντας με τη «μισή καρδιά» (στίχος 4) και τη «διάθεση μισή» (στίχοι 5-6) στο «εθνικό» «παιγνίδι» (στίχοι 2 και 3), το Κυπριακό.

Σε άλλο σημείο, ένα μικρό κενό διάστημα έρχεται να παίξει ένα άλλο «παιγνίδι»:
- εφόσον ενώσουμε το: «αρχή» και «δι-» - η λέξη ριμάρει με σατιρική διάθεση.

Γιατί, όπως λέει και σε άλλο ποίημα ο Μανούσος Φάσσης:

«Δε συνεχίζεται η ζωή με μισό αρχίδι».

(Μανούσος Φάσσης, Η δυναστεία των ημερών,

Επίκληση Α᾽.  Βλ. Αναγνωστάκης 1987: 41)

Μεγάλες αλήθειες, από έναν μεγάλο ποιητή.

Βιβλιογραφία:

·      Αργυρίου, Αλέξανδρος: Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας και η πρόληψή της στα χρόνια του μεσοπολέμου (1918-1940), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2001.

·      Καβάφης, Κωνσταντίνος: Ποιήματα 1897-1933, Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 1984.

·      Σάββας Παύλου: Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης. λίβελλος εναντίον Μανόλη Αναγνωστάκη, Εκδόσεις Πενταδάκτυλος, Αθήνα, 1989.

·      Σαββίδης, Γιώργος: «Για μια πρώτη ανάγνωση του Καβάφη σε δίσκους (1964)», στο: Μικρά Καβαφικά Α´, Αθήνα, 1996.

«Ομνύει». Από το έργο "Πλησιάζοντας τον Καβάφη" σε μουσική Γιάννη Σπανού και ερμηνεία Μανώλη Μητσιά:  https://www.youtube.com/watch?v=Zf-xgOu8n3Q

Γ. Σουρής

"Η ζωγραφιά μου" 

Mπόι δυο πήχες,
κόψη κακή,
γένια με τρίχες
εδώ κι εκεί.

Kούτελο θείο,
λίγο πλατύ,
τρανό σημείο
του ποιητή.

Δυο μάτια μαύρα
χωρίς κακία
γεμάτα λαύρα
μα και βλακεία.

Mακρύ ρουθούνι
πολύ σχιστό,
κι ένα πηγούνι
σαν το Xριστό.

Πηγάδι στόμα,
μαλλιά χυτά
γεμίζεις στρώμα
μόνο μ' αυτά.

Mούρη αγρία
και ζαρωμένη,
χλωμή και κρύα
σαν πεθαμένη.

Kανένα χρώμα
δεν της ταιριάζει
και τώρ' ακόμα
βαφές αλλάζει.

Δόντια φαφούτη
όλο σχισμάδες,
ύφος τσιφούτη
για μαστραπάδες.